W pracy gabinetowej często spotykam osoby, które oprócz zaburzeń odżywiania cierpią jednocześnie na problemy związane z przewodem pokarmowym, jak np. zespół jelita drażliwego (IBS).
Kiedy do mojego gabinetu psychodietetycznego trafia osoba z podejrzeniem lub diagnozą zaburzeń odżywiania, naturalnie cała moja uwaga skupia się na pomocy w wyjściu z tego zaburzenia. Jednak, aby wywiad i diagnoza były przeprowadzone w sposób kompleksowy, dopytuję o ewentualne schorzenia lub zaburzenia współistniejące. Pozwala mi to nie tylko na lepsze zrozumienie sytuacji, ale również zwiększa skuteczność wprowadzanych rozwiązań.
Osoby chorujące na zaburzenia odżywiania często wśród dolegliwości współistniejących wymieniają zaburzenia czynnościowe pracy jelit.
Czy można określić, które z tych schorzeń pojawiło się jako pierwsze, a które jest konsekwencją?
Często trudno o jednoznaczną odpowiedź, ponieważ zaburzenia odżywiania mogą wpływać na funkcjonowanie jelit, z kolei zaburzenia czynnościowe jelit, takie jak IBS, mogą wywoływać napięcie psychiczne i negatywnie wpływać na relację z jedzeniem.
Czym jest zespół jelita drażliwego?
IBS (ang. irritable bowel syndrome) to przewlekłe schorzenie jelit, które charakteryzuje się powtarzającymi się objawami, takimi jak ból brzucha, wzdęcia, zmienne rytmy wypróżnień (biegunki, zaparcia lub występowanie biegunek i zaparć naprzemiennie). Co ciekawe, u osób z IBS nie obserwuje się w badaniach widocznych zmian organicznych bądź biochemicznych, co oznacza, że problem nie tkwi w strukturze jelit, lecz w ich funkcjonowaniu.
Dieta low FODMAP – DIETETYCZNE WSPARCIE W IBS
Wielu pacjentów, którzy zmagają się z IBS, decyduje się na dietę eliminacyjną, a jednym z popularniejszych podejść jest dieta Low FODMAP. Jest to dieta, która ogranicza spożycie fermentujących węglowodanów, które mogą prowadzić do nasilenia objawów IBS. Zaliczamy do nich między innymi fruktany (jest ich dużo w pszenicy, życie i suszonych owocach), galaktooligosacharydy (nasiona roślin strączkowych, warzywa kapustne, cebula), laktozę (mleko, twaróg, lodach), poliole takie jak sorbitol (jabłka, gruszki) bądź mannitol (grzyby, kalafior, bataty) i fruktozę (owoce, soki owocowe, miód, syrop glukozowo fruktozowy).
Kluczem do sukcesu w leczeniu IBS za pomocą diety jest jej personalizacja i elastyczność.
Eliminacja FODMAP może przebiegać na różnych poziomach, w zależności od kilku kluczowych czynników. Przede wszystkim, uwzględniam indywidualne objawy pacjenta, jego preferencje dietetyczne oraz moment, w którym się znajduje, ponieważ zespół jelita drażliwego (IBS) charakteryzuje się zmiennym nasileniem objawów. To, co początkowo wywołuje silne reakcje, na przykład nietolerancja laktozy, z czasem może być lepiej tolerowane, co pozwala na większą ilość laktozy w diecie. Z drugiej strony, w trakcie terapii możemy obserwować nadwrażliwość na inne składniki, takie jak np. fruktoza. W takich przypadkach spożycie soków owocowych, miodu lub suszonych owoców może prowadzić do nasilenia dolegliwości jelitowych. Adaptacja diety w zależności od zmieniającej się tolerancji jest więc kluczowym elementem terapii.
Proces leczenia dietą Low FODMAP opiera się na trzech etapach: eliminacji, reintrodukcji i personalizacji. Po fazie eliminacji, gdzie wyłączane są produkty bogate w FODMAP, stopniowo wprowadzamy poszczególne grupy z powrotem do diety w małych ilościach, aby sprawdzić, które grupy FODMAP pacjent toleruje lepiej, a które wywołują objawy. Dzięki temu możemy unikać nadmiernych restrykcji. Bardziej zróżnicowana dieta nie tylko zapobiega objawom, ale także dostarcza wszystkich niezbędnych składników odżywczych.
Inne metody leczenia IBS
Badania pokazują, że skuteczność diety Low FODMAP wynosi około 60-70%, co oznacza, że nie u wszystkich pacjentów przynosi ona oczekiwane rezultaty.
Dieta Low FODMAP to tylko jedno z podejść do leczenia zespołu jelita drażliwego. Warto pamiętać, że pacjent może odnieść korzyści także w wyniku zastosowania innych, mniej restrykcyjnych interwencji dietetycznych, jak np. unormowanie nawyków żywieniowych (odpowiednia ilość płynów, regularność posiłków, redukcja produktów ciężkostrawnych, alkoholu czy ostrych przypraw). Ulgę może przynieść również psychoterapia, zwłaszcza w nurcie terapii poznawczo-behawioralnej.
Jedną z rekomendowanych form leczenia zespołu jelita drażliwego (IBS) jest hipnoterapia. W Polsce nie jest jeszcze zbyt popularna, zyskuje jednak coraz więcej uwagi na świecie. Badania naukowe, w tym metaanalizy, wyraźnie wskazują na jej wysoką skuteczność w łagodzeniu objawów IBS. Hipnoterapia okazuje się więc obiecującą metodą wspomagania leczenia tego schorzenia.
A co z farmakoterapią? Istnieje także szereg leków, które mogą skutecznie łagodzić objawy, bez konieczności wprowadzania restrykcyjnych diet. Farmakoterapia może być stosowana zarówno doraźnie, jak i przewlekle, w zależności od potrzeb pacjenta.
Stosuje się np. leki prokinetyczne poprawiające perystaltykę jelit, jak również preparaty zwiększające ilość płynów jelitowych, takie jak np. glikol polietylenowy.
Leki spazmolityczne, jak mebeweryna czy butylobromek hioscyny (hyoscine butylbromide), mogą być stosowane w celu redukcji bólu i skurczów jelit. Ponadto, naturalne środki, takie jak olejek miętowy czy popularny wyciąg z ziół Iberogast, stanowią dobrą alternatywę lub uzupełnienie leczenia farmakologicznego.
Warto również podkreślić znaczenie probiotykoterapii, która pomaga w odbudowie prawidłowej flory bakteryjnej jelit. W leczeniu IBS często stosuje się także środki przeczyszczające, takie jak siarczan magnezu, które nie wywołują procesów fermentacyjnych. Czasami, w przypadku podejrzenia zespołu przerostu bakteryjnego jelita cienkiego (SIBO), stosowana jest antybiotykoterapia z użyciem rifaksyminy, co może przynieść znaczną ulgę pacjentom.
Leki przeciwdepresyjne oraz przeciwlękowe, których skuteczność w leczeniu IBS została potwierdzona w licznych badaniach, mogą być bardzo pomocne w leczeniu IBS. Włącza się je do leczenia szczególnie u tych pacjentów, u których występują nasilone objawy emocjonalne.
IBS a ryzyko zaburzeń odżywiania
Bardzo istotnym aspektem wpływającym na objawy IBS jest Twój stan psychofizyczny. Stres, lęk i napięcie mogą znacząco nasilać u Ciebie objawy ze strony przewodu pokarmowego. Co więcej, jeśli boisz się wystąpienia objawów po spożyciu określonych produktów, możesz zacząć rozwijać nieprawidłowe nawyki żywieniowe, takie jak unikanie posiłków czy nadmierne ograniczanie diety. To z kolei może prowadzić do zaburzeń odżywiania, takich jak ARFID, czy ortoreksja.
Ortoreksja i ARFID
Osoby z IBS często żyją w przekonaniu, że jedynie silna kontrola diety pozwoli im uniknąć nieprzyjemnych objawów. Takie podejście może prowadzić do nieuzasadnionej eliminacji wielu grup pokarmowych, co z kolei sprzyja rozwojowi ortoreksji. Osoby z tym zaburzeniem żywieniowym stają się obsesyjnie zaabsorbowane wyborem „zdrowej” żywności i unikaniem produktów, które uznają za szkodliwe. Ortoreksja prowadzi do poważnych konsekwencji zdrowotnych, społecznych i psychicznych.
W ortoreksji, priorytetem staje się dążenie do „czystości” diety. Z kolei w ARFID, celem jest unikanie jedzenia w związku z lękiem przed nieprzyjemnymi dolegliwościami po jedzeniu. W obydwu przypadkach kluczową rolę odgrywa stres, który nie tylko potęguje objawy jelitowe, ale także napędza obsesje związane z jedzeniem. Często osoby te doświadczają ogromnego lęku, poczucia winy i frustracji, jeśli nie uda im się przestrzegać swoich restrykcyjnych zasad żywieniowych.
Anoreksja i bulimia
Badania pokazują, że aż 90% osób z anoreksją lub bulimią doświadcza zaburzeń przewodu pokarmowego, takich jak problemy z funkcjonowaniem jelit. Wynika to z zaburzonych zachowań żywieniowych, takich jak restrykcyjne jedzenie lub epizody objadania się i wymiotów, które mogą prowadzić do dysbiozy jelitowej – zaburzenia równowagi mikrobioty jelitowej. Dysbioza jelitowa jest jednym z czynników nasilających objawy zespołu jelita drażliwego (wzdęcia, gazy i uczucie pełności). Zaburzenia czynności jelit mogą prowadzić do zmian w kształcie ciała (zwiększony obwód brzucha), co u osób z zaburzonym obrazem ciała pogłębia dyskomfort psychiczny i emocjonalny. Pojawiające się odczucia nasilają objawy zaburzeń odżywiania.
Osoby z IBS mogą celowo ograniczać jedzenie, aby uniknąć bólu brzucha, co w pewnych przypadkach prowadzi do rozwinięcia i podtrzymywania anoreksji. Z drugiej strony, restrykcje żywieniowe w anoreksji, takie jak eliminacja błonnika, mogą wywołać objawy IBS. W ten sposób anoreksja, bulimia i IBS tworzą wzajemnie napędzający się cykl, w którym jedno zaburzenie może zwiększać ryzyko wystąpienia drugiego.
Dlatego tak ważne jest, aby w leczeniu zespołu jelita drażliwego unikać nadmiernego koncentrowania się na restrykcjach dietetycznych i zastosować podejście interdyscyplinarne. Oznacza to, że leczenie IBS nie powinno ograniczać się jedynie do diety, lecz powinno obejmować również wsparcie psychologiczne oraz, gdy jest to konieczne, farmakoterapię.
Moim celem jest edukacja wykazująca, że czynniki dietetyczne nie są jedyną przyczyną objawów IBS. Przyczyną dolegliwości może być też nadwrażliwość trzewna, stres, zaburzony mikrobiom czy zwiększona reaktywność osi jelito-mózg. Świadomość tych mechanizmów może pomóc w uniknięciu nadmiernej eliminacji pokarmów, co z kolei zmniejsza ryzyko rozwoju zaburzeń odżywiania.
Na moim blogu znajdziesz kilka artykułów dotyczących anoreksji, więc serdecznie zapraszam Cię do zapoznania się z nimi:
Dla skutecznego leczenia IBS kluczowe jest interdyscyplinarne podejście. Optymalna terapia powinna łączyć wsparcie dietetyczne, psychologiczne, a w niektórych przypadkach również psychiatryczne, co umożliwia kompleksowe zarządzanie objawami tego czynnościowego zaburzenia jelit. Terapia IBS powinna być dostosowana do indywidualnych potrzeb pacjenta, a jej powodzenie zależy od umiejętnego połączenia różnych metod leczenia, co zwiększa szanse na długotrwałe zmniejszenie objawów i pomaga uniknąć zaburzeń odżywiania.
Mam nadzieję, że wpis IBS i zaburzenia odżywiania – co było pierwsze? pomógł Ci lepiej zrozumieć złożoność tego problemu. Jeśli masz ochotę go skomentować, zachęcam Cię do tego serdecznie :), a jeśli chcesz wesprzeć mojego bloga lub podcast – kup moje produkty elektroniczne:
