W tym wpisie obalam mity na temat ANOREKSJI a dokładnie postaram się rozprawić z pięcioma z nich.
Anoreksja jest jednym z najpoważniejszych zaburzeń odżywiania, cechującym się nie tylko wysoką śmiertelnością, ale również dynamicznym i często dramatycznym przebiegiem. Niestety, mimo powagi tej choroby, obrosła ona w wiele mitów i stereotypów, które utrudniają jej zrozumienie. Co więcej, społeczne przekonania na temat anoreksji mogą prowadzić do bagatelizowania problemu, opóźniania diagnozy, a także stygmatyzowania osób chorych, co w efekcie powoduje ich izolację oraz utrudnia dostęp do odpowiedniego leczenia.
Choć w Polsce nie przeprowadzono szeroko zakrojonych badań populacyjnych dotyczących anoreksji, na podstawie danych światowych szacuje się, że może ona dotykać około 1–2% nastolatek poniżej 18. roku życia. Anoreksja dotyka także chłopców, mężczyzn i dorosłe kobiety, jednak szczyt zachorowań przypada na okres między 14. a 19. rokiem życia. Wiek zachorowania stale się obniża, a przypadki anoreksji zdarzają się nawet u dzieci w wieku 9–10 lat.
Zaburzenia odżywiania możemy podzielić na dwa rodzaje:
– zaburzenia związane z zaburzonym obrazem ciała – anoreksja, zaburzenie z napadami objadania się, bulimia
– zaburzenia niezwiązane z zaburzonym obrazem ciała – ARFID, zaburzenie pica, zespół przeżuwania
Kryteria diagnostyczne anoreksji
Charakterystycznym objawem anoreksji jest znaczący spadek masy ciała, do BMI poniżej wartości prawidłowej, czyli poniżej 18 kg/m2. W przypadku dzieci i młodzieży mówimy o BMI poniżej 5 percentyla, ponieważ w ich przypadku operujemy jeszcze siatkami centylowymi.
U osób, o których wcześniej występowała nadwaga czy otyłość, czas, który upłynie do momentu uzyskania bardzo niskiej masy ciała, jest dłuższy. Wiemy, że w leczeniu anoreksji ogromną rolę odgrywa czas, dlatego w kryteriach diagnostycznych pojawia się również drastyczny spadek masy ciała w postaci powyżej 20% na przestrzeni ostatnich 6 miesięcy. U dzieci i młodzieży bardzo często też obserwujemy zatrzymanie rozwoju fizycznego, zatrzymanie procesu dojrzewania płciowego.
Bardzo charakterystyczne dla anoreksji jest dążenie do uzyskania i utrzymania bardzo niskiej masy ciała. To dążenie może przybierać różne formy, takie jak ograniczanie jedzenia, prowokowanie wymiotów, intensywne ćwiczenia czy stosowanie środków przeczyszczających (wtedy mówimy o anoreksji typu bulimicznego).
Niska masa ciała ma kluczowe znaczenie dla samooceny osoby chorującej na anoreksję. W niskiej masie ciała osoba chorująca na anoreksję bardzo często upatruje poczucie szczęścia, sukcesu, satysfakcji, możliwość posiadania życia, które będzie według niej dobre, szczęśliwe, satysfakcjonujące.
Charakterystycznym elementem anoreksji zaburzony obraz własnego ciała. Mimo skrajnie niskiej wagi osoba chorująca może postrzegać siebie jako zbyt otyłą i nadmiernie koncentrować się na poszczególnych elementach ciała np. na tym, że brzuch nie jest wystarczająco płaski albo że obwód jej ramion jest większy niż według niej powinien być.
Dlaczego mity na temat anoreksji są szkodliwe?
Kiedy pracuję z osobami chorującymi na anoreksję, często właśnie z nastolatkami, ale też z osobami dorosłymi, spotykam się z niezrozumieniem tej choroby ze strony osób dorosłych, czasami też samych osób chorujących. Anoreksja obrosła w bardzo wiele mitów.
Niezrozumienie tej choroby może prowadzić do spłycania, bagatelizowania problemu, utrudniać diagnozę i odsuwać w czasie leczenie.
Dodatkowo mity na temat anoreksji stygmatyzują osobę chorującą, a stygmatyzacja i brak wsparcia społecznego może prowadzić do wykluczenia i izolacji.
Zniekształcony obraz zaburzeń odżywiania, w tym anoreksji, i stereotypowe spojrzenie na tę chorobę może powodować, że będzie osobie chorej trudniej podjąć decyzję o leczeniu, zgłosić się po wsparcie i profesjonalną pomoc.
Mit 1: Anoreksja to choroba, która polega jedynie na niejedzeniu
To jedno z najbardziej rozpowszechnionych i jednocześnie szkodliwych przekonań na temat anoreksji. Często, kiedy zaczynam współpracę z pacjentami – zwłaszcza nastolatkami – pierwszymi osobami, z którymi mam kontakt, są rodzice. Zwykle słyszę wtedy stwierdzenia typu: „Moja córka je coraz mniej” lub „Zaczęła ograniczać pewne produkty i posiłki”. Rodzice naturalnie skupiają się na niejedzeniu, ponieważ widzą bezpośrednie zmiany w nawykach żywieniowych swojego dziecka. W rozmowach brakuje jednak informacji o samopoczuciu dziecka, o jego funkcjonowaniu w grupie czy w rodzinie.
Ograniczanie jedzenia jest tylko jednym z objawów anoreksji, ale nie jej główną osią. Anoreksja to skomplikowane zaburzenie psychiczne, w którym kluczową rolę odgrywa zaburzony obraz własnego ciała oraz silny lęk przed przytyciem. Osoby chore mogą także zmagać się z innymi problemami psychicznymi, jak zaburzenia lękowe, depresja czy zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne. Często występuje u nich intensywny lęk związany również z relacjami międzyludzkimi czy społecznymi. Występuje ponadto zaburzony obraz ciała, który może wynikać m.in. z dysmorfofobii.
Nie bez znaczenia są również skutki fizyczne anoreksji, które obejmują wyniszczenie organizmu – od problemów z układem sercowo-naczyniowym, hormonalnym, przewodem pokarmowym, po zaburzenia funkcji mózgu. Na zewnątrz mogą pojawiać się objawy takie jak łamliwe włosy, problemy ze skórą, czy meszek (lanugo) na ciele, który ma za zadanie chronić przed utratą ciepła.
Warto także pamiętać, że anoreksja ma wiele przyczyn – biologiczne, genetyczne, psychologiczne i środowiskowe. Osoby chorujące na anoreksję to często osoby o cechach perfekcjonistycznych, u których występuje negatywna samoocena i nadmierna potrzeba kontroli siebie, swojego życia, otoczenia. Znaczącą rolę mogą odgrywać także czynniki kulturowe, jak presja na posiadanie idealnej sylwetki, która jest wszechobecna w mediach tradycyjnych i społecznościowych. Choć zauważam pewne pozytywne zmiany w tym obszarze, wciąż wiele osób, zwłaszcza nastolatek, czerpie wzorce z niezdrowych ideałów promowanych online.
Podsumowując, anoreksja nie jest jedynie zaburzeniem jedzenia. Niejedzenie to tylko symptom, sposób radzenia sobie z głębszymi trudnościami emocjonalnymi i psychologicznymi, a nie esencja choroby. Patrzenie na anoreksję przez pryzmat samego jedzenia nie tylko nie pomaga, ale także może utrudniać zrozumienie jej prawdziwej natury i skuteczne leczenie.
Na moim blogu znajdziesz trzy artykuły dotyczące anoreksji, więc serdecznie zapraszam Cię do zapoznania się z nimi:
Mit 2: Anoreksja to fanaberia nastolatki i jej wybór
Anoreksja często bywa błędnie postrzegana jako problem, który dotyka wyłącznie nastolatek, a dodatkowo jest traktowana jako ich świadomy wybór czy przejaw kaprysu. To ogromne uproszczenie i jeden z dwóch podstawowych mitów związanych z tym zaburzeniem.
Pierwsza część mitu, że anoreksja dotyczy wyłącznie nastolatków, bazuje na pewnym ziarnku prawdy. Statystyki pokazują, że najczęściej (nawet w 40%) choroba ta rozwija się w wieku 14-19 lat. Jest to okres intensywnych zmian fizycznych i emocjonalnych, kiedy młodzi ludzie kształtują swoją tożsamość, odkrywają swoją odrębność od rodziców i uczą się radzić z nowymi wyzwaniami. To czas, w którym wiele osób odczuwa presję, co może sprzyjać rozwinięciu zaburzeń odżywiania.
Jednak choroba ta dotyka osoby w każdym wieku – zarówno młodsze dzieci, jak i dorosłych, a nawet osoby starsze. Traktowanie anoreksji jako problemu wyłącznie młodzieży jest bardzo krzywdzące i może utrudniać diagnostykę i dostęp do profesjonalnej pomocy dla chorujących z innych grup wiekowych.
U małych dzieci, choć rzadziej, również mogą pojawiać się objawy anoreksji. Zdarza się, że już w wieku dziecięcym występują wczesne symptomy, takie jak perfekcjonizm, sztywność poznawcza czy negatywna samoocena związana z wyglądem ciała, czasem wywołana przez komentarze najbliższych. Objawy te mogą prowadzić do rozwoju pełnoobjawowej anoreksji w późniejszych latach. Dlatego ważne jest, by nie bagatelizować sygnałów pojawiających się u dzieci i młodzieży, ale też u dorosłych, którzy również mogą zmagać się z tą chorobą.
Innym istotnym aspektem jest przekonanie, że anoreksja dotyczy wyłącznie kobiet. Choć rzeczywiście jest częściej diagnozowana u kobiet, mężczyźni również chorują na anoreksję, a problem ten bywa u nich często niedostrzegany. Społeczne oczekiwania wobec wyglądu kobiet są większe, co przyczynia się do większej presji na utrzymanie określonej sylwetki. Niemniej, mężczyźni także doświadczają zaburzeń odżywiania, choć objawia się to u nich często w inny sposób. Częstym problemem u mężczyzn jest tzw. bigoreksja – zaburzenie polegające na obsesyjnym dążeniu do zwiększenia masy mięśniowej przy jednoczesnym minimalizowaniu tkanki tłuszczowej. Choć anoreksja u mężczyzn jest rzadziej rozpoznawana, to również oni cierpią na skutek zaburzonego postrzegania własnego ciała i innych czynników psychicznych.
Druga część tego mitu, czyli przekonanie, że anoreksja to wybór, jest równie szkodliwa. Anoreksja to poważne zaburzenie psychiczne, które ma najwyższy wskaźnik śmiertelności spośród wszystkich zaburzeń psychicznych. Sugerowanie, że ktoś wybiera tę chorobę, ignoruje jej dramatyczny przebieg i ogromne cierpienie. Anoreksja nie jest kwestią wyboru, lecz głębokim, skomplikowanym problemem, który wynika z wielu czynników – biologicznych, psychologicznych i środowiskowych.
Traktowanie anoreksji jako fanaberii to niebezpieczne uproszczenie, które może opóźniać rozpoznanie choroby i dostęp do odpowiedniej pomocy. Choroba ta wymaga profesjonalnej opieki i zrozumienia, a bagatelizowanie jej jako „wyboru” jest krzywdzące dla osób, które się z nią zmagają.
Mit 3: Osoby z anoreksją są zawsze bardzo szczupłe
To bardzo powszechny, ale mylny stereotyp, który zakłada, że osoba cierpiąca na anoreksję musi być ekstremalnie szczupła. Przekonanie to skupia się na jednym, widocznym aspekcie, ignorując różnorodność objawów i obrazów klinicznych, jakie może przybrać ta choroba. W rzeczywistości anoreksja ma wiele form, a jej rozwój oraz przebieg mogą być znacznie bardziej złożone, niż sugeruje prosty obraz skrajnie wychudzonej osoby.
Na początkowym etapie rozwoju anoreksji, osoba chorująca może zacząć ograniczać jedzenie i intensywnie ćwiczyć, jednak jej masa ciała wciąż może pozostawać w granicach normy. W takich przypadkach, jeśli koncentrujemy się jedynie na wyglądzie fizycznym, możemy przegapić kluczowe sygnały ostrzegawcze. Rodzice, opiekunowie, przyjaciele mogą nie dostrzegać zagrożenia, ponieważ masa ciała wydaje się nadal prawidłowa. Co więcej, w naszej kulturze często promuje się szczupłość jako zdrowy ideał, co dodatkowo utrudnia zauważenie rozwijającej się choroby.
Powyższe prowadzi do sytuacji, w której osoby z anoreksją trafiają do gabinetu terapeutycznego dopiero w zaawansowanym stadium choroby. Zdarza się, że opiekunowie mogą nawet początkowo pochwalać zmiany w zachowaniu, widząc w nich zdrowy styl życia – bardziej aktywny tryb dnia, kontrolę jedzenia, redukcję masy ciała. Tymczasem to moment, w którym należy być najbardziej czujnym – wczesna interwencja, szczególnie gdy masa ciała wciąż mieści się w granicach normy, zwiększa szanse na skuteczne i krótsze leczenie.
Co więcej, istnieją osoby, które wykazują klasyczne objawy anoreksji, takie jak skrajne ograniczanie jedzenia czy nadmierny lęk przed przyrostem masy ciała, ale ich waga nie spada do poziomu, który wskazywałby na niedożywienie. Mogą kontrolować swoje ciało poprzez dietę i ćwiczenia, a mimo to ich masa ciała pozostaje w granicach normy lub nieznacznie się zmienia. Jednak nie oznacza to, że nie cierpią z powodu anoreksji. Ich myśli i zachowania są identyczne jak u osób, które są skrajnie niedożywione.
Warto również pamiętać, że w przypadku osób chorujących na anoreksję mogą pojawiać się okresowe wahania masy ciała. Może to wyglądać tak, że osoba naprzemiennie doświadcza epizodów głodzenia się i nadmiernego objadania. Z zewnątrz może się wydawać, że nie ma powodu do niepokoju, bo masa ciała nie spada drastycznie, a wręcz ulega pewnym wahnięciom, co sprawia wrażenie, że wszystko jest pod kontrolą. Osoba cierpiąca może nie osiągać skrajnie niskiej wagi, co utrudnia rozpoznanie choroby, ale jej stan psychiczny i emocjonalny pozostaje głęboko zaburzony.
Innym ważnym obrazem klinicznym jest anoreksja atypowa. Osoby cierpiące na ten rodzaj anoreksji spełniają niemal wszystkie kryteria choroby, poza jednym – nie doświadczają drastycznej utraty masy ciała. Mogą mieć nawet nadwagę, ale ich myśli, lęki i zachowania związane z jedzeniem są takie same jak u osób z klasyczną anoreksją. Pominięcie takich przypadków prowadzi do opóźnionego leczenia i pogorszenia stanu zdrowia.
Omówmy to na przykładzie:
Wyobraźmy sobie dwie nastolatki. Obie mają podobny wzrost, ok. 160 cm. Pierwsza z nich kilka miesięcy temu ważyła 75 kg, a obecnie waży 55 kg, co mieści się w normie. Druga ważyła 55 kg, a teraz jej waga spadła do 40 kg, co wskazuje na niedożywienie. Obie mają podobne lęki związane z jedzeniem i wyglądem, a ich zachowania wskazują na anoreksję. Jednak w przypadku pierwszej mówimy o anoreksji atypowej, ponieważ choroba rozpoczęła się u niej przy wyższej wadze i mieści się w normie, podczas gdy druga spełnia klasyczne kryteria anoreksji z powodu niskiej masy ciała.
Wniosek? Skupianie się wyłącznie na masie ciała i wyglądzie osoby z anoreksją może prowadzić do zbagatelizowania problemu. Anoreksja to choroba, która rozwija się także w myślach i emocjach, a nie tylko w ciele. Dlatego tak ważne jest, by nie opierać się jedynie na fizycznych objawach, lecz patrzeć na całość obrazu klinicznego.
Mit czwarty: Aby wyleczyć anoreksję, wystarczy zacząć jeść
To jeden z najbardziej niebezpiecznych mitów związanych z anoreksją, który może prowadzić do poważnych konsekwencji. Przekonanie, że rozpoczęcie jedzenia automatycznie rozwiązuje problem, jest mylące i bagatelizuje złożoność tego zaburzenia.
Leczenie anoreksji jest skomplikowanym i długotrwałym procesem, który wymaga wsparcia specjalistów z różnych dziedzin. Jedzenie samo w sobie jest niezbędne do poprawy stanu zdrowia, ale nie rozwiązuje psychologicznych problemów, które są rdzeniem choroby. W gabinetach terapeutycznych często spotykamy osoby, które, mimo że spożywają odpowiednią ilość kalorii, wciąż zmagają się z lękiem przed przybraniem na wadze, obsesyjną kontrolą jedzenia czy zaburzonym obrazem własnego ciała. To pokazuje, że problem jest znacznie głębszy niż tylko brak jedzenia.
Jak leczyć anoreksję?
Standardy leczenia anoreksji opracowane przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne w 2023 roku wskazują, że skuteczne leczenie składa się z kilku etapów.
Pierwszym z nich jest odżywienie organizmu, które pozwala na odbudowę masy ciała i naprawę szkód wyrządzonych przez długotrwałe niedożywienie. Jest to program rehabilitacji żywieniowej, której głównym celem jest odbudowa masy ciała, odbudowa narządów, szczególnie w przypadku skrajnego wyniszczenia. Czasami ten etap opiera się na żywieniu dojelitowym, czyli poprzez sondę, czasami przyjmuje formę żywienia pozajelitowego. Oczywiście na tym etapie cały czas powinno być udzielane wsparcie psychologiczne. Czasami, jeśli ubytek masy ciała nie jest aż tak drastyczny, bądź jeśli osoba chorująca jest zaangażowana w ten proces leczenia i chce przyjmować pokarm, może przyjmować go drogą doustną.
Samo odżywienie to dopiero początek. Bardzo ważnym etapem, bez którego nie ma możliwości skutecznego leczenia anoreksji, jest wsparcie psychoterapeutyczne. Najczęściej stosuje się terapię poznawczo-behawioralną, terapię systemową (szczególnie w przypadku dzieci).
Trzeci etap to nauka adaptacyjnych strategii radzenia sobie z różnymi wyzwaniami, które mają zapobiegać wracaniu do anoreksji jako strategii radzenia sobie z trudnościami. Stosuje się tu terapię psychodynamiczną i terapie grupowe.
U dorosłych dobrze sprawdza się specjalistyczne wspomagające leczenie kliniczne, szczególnie w przypadku ciężkiej i przewlekłej anoreksji. Jest ono bardzo zbliżone do zasad dialogu motywującego, z którego bardzo chętnie korzystam w swoim gabinecie.
Leczenie anoreksji to złożony proces, który wymaga interdyscyplinarnego podejścia – lekarz psychiatra, psychoterapeuta, dietetyk, a czasami inni specjaliści muszą współpracować, aby stworzyć holistyczny plan leczenia. Wyobrażenie, że wystarczy tylko „zacząć jeść”, spłyca problem i sprawia, że pacjenci nie otrzymują kompleksowej pomocy, której potrzebuje, aby wyjść z choroby na stałe.
Mit piąty: Z anoreksji się wyrasta
Możemy wyrosnąć z ubrań, ale nie z problemów natury psychicznej, takich jak anoreksja.
Jeśli nie zostanie w porę rozpoznana i leczona, anoreksja może przekształcić się w chorobę o charakterze przewlekłym. Brak odpowiednich strategii radzenia sobie z trudnościami, stres, napięcie czy inne trudne emocje mogą powodować powrót do destrukcyjnych wzorców, takich jak kontrolowanie jedzenia. Około 20-30% osób z anoreksją cierpi na jej przewlekłą formę, co pokazuje, że mit o „wyrastaniu” nie tylko jest błędny, ale również bagatelizuje powagę tego zaburzenia.
Warto zaznaczyć, że u każdej osoby chorującej na anoreksję przebieg choroby jest indywidualny – nie ma dwóch osób, które doświadczają anoreksji w taki sam sposób. Różne czynniki, takie jak relacje rodzinne, poczucie własnej wartości czy doświadczenia z rówieśnikami, mogą wpływać na nasilenie objawów. Każda historia anoreksji jest inna, a leczenie musi być dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjenta.
Przekonanie, że z anoreksji się wyrasta, utrudnia skuteczne wsparcie osób chorujących. Wyzdrowienie z anoreksji jest możliwe, ale wymaga czasu i zaangażowania wielu specjalistów (terapia, wsparcie dietetyczne, czasem również farmakologiczne). Ważną rolę odgrywa również wsparcie rodziny i przyjaciół.
Mam nadzieję, że wpis Obalam mity na temat ANORESKSJI pomógł Ci lepiej zrozumieć złożoność anoreksji. Niezależnie od tego, czy masz osobiste doświadczenia z anoreksją, czy może wspierasz kogoś zmagającego się z tym zaburzeniem, rzetelna wiedzy na ten temat tego zaburzenia jest niezwykle istotna w procesie leczenia czy towarzyszenia osobie chorującej.
Jeśli masz ochotę go skomentować, zachęcam Cię do tego serdecznie :), a jeśli chcesz wesprzeć mojego bloga lub podcast – kup moje produkty elektroniczne:
